Ai đó lên tiếng bên tách cà phê sáng vỉa hè Sài Gòn, giữa những ngày bão rớt, với dồn dập những tin động đất, lũ lụt, sóng thần, núi lửa, dịch bệnh, chiến tranh...: "Chẳng lẽ rồi đây mình sẽ phải phấn đấu... để giảm dần hạnh phúc xuống cho bằng với Singapore, rồi bằng với các nước Âu Mỹ khác”?
Kết quả đó chẳng phải chuyện đùa, mà là một công trình nghiên cứu nghiêm túc của Tổ chức NEF (New Economics Foundation of Anh). Họ đưa ra khái niệm Happy Planet lndex (HPI) – chỉ số hành tinh hạnh phúc cho một thế giới toàn cầu hóa, rồi tính toán để xếp loại 178 quốc gia trên thế giới theo tình trạng "hạnh phúc" của đất nước họ. Kết quả thật bất ngờ, hạnh phúc nhất thế giới lại là cư dân của một quần đảo nhỏ bé ở Nam Thái Bình Dương, nơi tràn ngập ánh nắng mặt trời và nước biển bốn mùa xanh trong là đảo Vanuatu.
Có chút gì đó "mỉa mai" chăng? Không đâu! Các nhà nghiên cứu NEF kết luận, một quốc gia không nhất thiết phải lớn, phải có GDP GNP (tổng sản lượng quốc gia) thật cao mới là hạnh phúc, không cứ phải tiêu thụ thật nhiều mới là hạnh phúc! Hình tượng hơn, họ nói không cần phải "hủy diệt” trái đất mới đem lại hạnh phúc cho con người. Phát triển mà khai thác đến cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, tàn phá cả hành tinh xanh để thỏa mãn lòng tham không đáy của con người, thì thật là nguy hiểm!
Họ đưa ra khái niệm well-being, sự sảng khoái, hạnh phúc, trong đó hạnh phúc của mỗi cá nhân phải là trung tâm của phát triển, phải dựa vào đó để đề ra những chính sách về kinh tế, xã hội, sử dụng tài nguyên sao cho hợp lý. Mỗi quốc gia đều phải có trách nhiệm bảo vệ quả đất này. Không phải cứ ỷ giàu, phóng vệ tinh tìm kiếm các hành tinh khác để di dân, lập ấp rồi sống chết mặc bay!
Nghiên cứu của NEF cho thấy trọng vòng 50 năm qua, không hề có sự gia tăng "hạnh phúc" ở người dân Anh và Mỹ - dù GPP của họ đã tăng gấp đôi ba lần, dù mức tiêu thụ năng lượng cũng tăng gấp nhiều lần. Theo cách tính toán của NEF, nếu ai cũng tiêu thụ như người dân Anh hiện nay thì phải có đến "3,1 trái đất" mới đủ tài nguyên để cung phụng! Đức và Mỹ có tỷ lệ người dân hạnh phúc ngang bằng nhau, trong khi Mỹ sử dụng tài nguyên gấp đôi Đức, chứng tỏ Đức hiệu quả còn Mỹ phung phí. Họ khuyến cáo người Anh cần có chính sách "thông minh hơn" và "xanh hơn"! Hiện nay, Anh quốc đã đưa môn "Hạnh phúc học" vào dạy thí điểm ở một số trường học rồi. Hình như con người càng chạy đua để hưởng thụ vật chất thì càng xa rời với hạnh phúc.
Một cuộc chạy đua như vậy thì không chỉ môi trường thiên nhiên bị hủy hoại, mà tâm hồn con người cũng sẽ bị tổn thương. Thỉnh thoảng, nghe đâu đó có một người giàu sụ , bỗng một hôm nổ súng vào đầu hoặc nhảy lầu tự sát, một số không ít người đang trên đỉnh vinh quang của tiền bạc, danh vọng lại đột ngột bỏ nhà đi, tìm một nơi rừng rú ở Miến Điện, Népal, Ấn Độ, Tây Tạng để... tu!
Các nhà nghiên cứu cho rằng cách tính GDP, GNP lâu nay đã không quan tâm, không thấy hết những thứ không quy được ra tiền như rừng xanh, nước sạch, không khí trong lành của một quốc gia, không tính được cái hạnh phúc của người dân được sống dưới mái nhà êm ấm, một gia đình bền vững, một công ăn việc làm ổn định, con cái học hành, khỏe mạnh. Cũng không tính được cái sảng khoái của người công dân trong một quốc gia mà sự an ninh , an toàn công cộng được đảm bảo, các giá trị văn hóa được bảo tồn và một chính quyền trong sạch, vì dân. GDP, GNP cũng không tính đến những việc làm thiện nguyện trong cộng đồng, chăm sóc người và giúp đỡ người neo đơn, tật nguyền, những việc nội trợ, nuôi con của người phụ nữ.
Trái lại, vì chạy theo phát triển kinh tế người ta sẵn sàng phá rừng, lấp biển, làm cho đá lở đất sụt, lũ quét, sóng thần, dịch bệnh... rồi đổ thừa cho thiên tai! Một số nơi đã thấy bắt đầu chặt hết cây xanh, trồng cây nhân tạo, làm núi giả, đá giả, hang động giả, để rồi sau đó mỗi người không chỉ trùm kín mặt với khẩu trang, mà còn phải đeo lủng lắng một cái bình dưỡng khí ở bên hông. Ở Nhật ngày nay, đã có người có sáng kiến bán những bình dưỡng khí nho nhỏ như vậy cho mọi người.
Từ hơn 30 năm nay, Bhutan, một quốc gia nhỏ bé dưới chân rặng Hy Mã Lạp Sơn đã kiên trì với chính sách: không dùng GDP, GNP để đo lường sự phát triển của quốc gia như các nước khác, mà tính bằng GNH, tổng hạnh phúc quốc gia, dựa trên những tiêu chuẩn khác. Tướng chỉ là cách "chơi ngông" của một quốc gia nhỏ bé, ở nơi hẻo lánh xa xôi, không ngớ các nhà khoa học, nhân chủng học, tâm lý xã hội học trên khắp thế giới lại đặc biệt quan tâm đến điều đó. Họ đã mở nhiều hội nghị quốc tế tại Mông Cổ, Hà Lan, Thái Lan... và mới nhất là tại Yokohama, Nhật Bản, từ ngày 8/11/2006 và sắp tới đây từ 22 – 28/10/2007 tại Thái Lan để bàn về vấn đề trên.
Gần đây, các nhà khoa học còn đưa ra khái niệm GIH- Gross In-ternational Happiness, tổng hạnh phúc quốc tế trong một thế giới toàn cầu hóa để mong đem hạnh phúc đến cho tất cả mọi người.
Cho nên NEF, với khái niệm HPI chỉ số hành tinh hạnh phúc đã đo đạc "hạnh phúc" các quốc gia trên thế giới, xếp Việt Nam mình vào hạng nhật Châu Á, hạng 12 thế giới chẳng phải đã là một tín hiệu đáng mừng - khi đất nước đang bước vào vận hội mới đồng thời cũng là một cảnh báo kịp thời cho chúng ta sao?
